عاشورا؛ آفتاب هدايت

طليعه
 

خلقت و هدايت، دو جريان به هم پيوسته است. خداوند از آغاز آفرينش، مسير سلامت و سعادت و تکامل موجودات را فرا روي آنان نهاده است و راه خسران و تباهي و گمراهي را نشان داده است.
قرآن کريم از قول موساي کليم (عليه السلام)عليه السلام) چنين نقل مي کند:
(عليه السلام)قالَ رَبّنَا الّذي أَعطي کُلّ شَي ءٍ خَلقَهُ ثُمّ هَدي) (عليه السلام)1)؛ «گفت پروردگار ما کسي است که هر چيز را آفريد، پس او را هدايت کرد».
در قرآن کريم بيش از سيصد بار، واژه هدايت و بيش از دويست بار، واژه ضلال و گمراهي يادآوري شده و در صدها آيه، مسأله «هدايت و گمراهي» محور گفتگو قرار گرفته است.

مباحث هدايت
 

پرسش هاي فراواني در زمينه هدايت به چشم مي خورد؛ براي نمونه به چهل پرسش زير توجه کنيد:
1. آيا انسان به هدايت گري نياز دارد؟
2. چه کسي مي تواند انسان را به سوي اهداف اصلي آفرينش هدايت کند؟
3. ابزارهاي هدايت گري چيست؟
4. موانع هدايت پذيري چيست؟
5. راز تفاوت انسان ها در هدايت پذيري چيست؟
6. نقش شيطان در گمراه گري انسان چيست؟
7. نقش کتب آسماني در هدايت انسان چيست؟
8. نقش اولياي الهي در هدايت انسان ها چيست؟
9. خداوند چه کساني را هدايت مي کند و چه کساني را هدايت نمي کند؟
10. آيا غير از خدا، کسي مي تواند انسان را هدايت کند؟
11. مدعيان هدايت گري کيان اند؟
12. آيا هدايت الهي براي بشريت کافي است؟
13. وظيفه انسان در برابر هدايت الهي چيست؟
14. کار پيامبران و امامان در هدايت گري چه تفاوتي دارد؟
15. نشانه هاي هدايت پذيري چيست؟
16. هدايت گري خدا با ربوبيّت او چه رابطه اي دارد؟
17. چه کساني نمي توانند «هادي جامعه » باشند؟
18. آيا انسان در هدايت پذيري مجبور است؟
19. نقش ايمان در هدايت پذيري چيست؟
20. خداوند به چه اموري انسان را هدايت مي کند؟ به سوي حق، به سوي صراط مستقيم، به سوي بهشت؟
21. نقش هواي نفس در هدايت ناپذيري چيست؟
22. آيا هدايت پذيري و گمراهي، انواع و درجاتي دارد؟
23. نقش ستاره ها، نهرها و کوه ها در هدايت زميني چيست؟
24. تشخيص راهيابي و گمراهي با کيست؟
25. رابطه ولايت و هدايت چيست؟
26. هدايت چه ابعادي دارد؟ و گمراهي چند نوع است؟ هدايت عقيدتي، هدايت اخلاقي، هدايت فقهي حقوقي، هدايت بهداشتي- درماني، هدايت سياسي، هدايت دفاعي و نظامي و...
27. نقش عقل و فطرت در هدايت انسان چيست؟
28. چه گروه هايي از ديدگاه قرآن «هدايت يافته» محسوب مي شوند؟
1. شهيدان 2. صابران 3. متقين 4. نيکوکاران 5. اهل خشيت الهي.
29. وظيفه ما در برابر گمراهان و گمراهگران چيست؟
30. چهار عامل مهم هدايت انسان چيست؟
پيامبر؛ امام؛ قرآن؛ عقل.
31. وظيفه ما در برابر هدايت يافتگان چيست؟
32. وظيفه ما در برابر هاديان و عوامل هدايت جامعه چيست؟
33. نقش مديران و مسئولان در هدايت و گمراهي جامعه چيست؟
34. عوامل گمراهي انسان ها چيست؟
دروغ؛ افترا؛ بدعت؛ جهل؛ غفلت؛ غرور و تکبر؛ پيروي از جاهلان و غافلان و مستکبران؛ تحريف کلام الهي؛ تحريف حديث معصومين (عليه السلام)عليهم السلام)؛ فراموشي قيامت و آخرت.
35. انسان ها در هدايت و گمراهي چند گروه اند؟
هدايت يافتگان؛ معصومين؛ صالحين.
36. ارکان هدايت انسان چيست؟
شناخت مقصد؛ شناخت راهنما؛ شناخت راه؛ اقدام و حرکت براساس دستور راهنما.
37. گمراهان چند نوع اند؟ گمراهاني که خود به بيراهه مي روند؛ گمراهاني که ديگري را هم گمراه مي کنند.
38. نقش بدعت و تحريف در گمراهي مردم چيست؟
39. آيا خداوند فقط هدايت گر انسان هاست يا ديگر موجودات مثل: ملائکه و جنيان را هم هدايت مي کند؟(عليه السلام)2)
40. پاداش هدايت انسان ها و کيفر گمراهگري آنان چيست؟
پاسخ همه اين پرسش ها از آيات هدايت و گمراهي و واژه هاي مرتبط و مشابه با آن به دست مي آيد. با اندکي تدبّر در قرآن و رهنمودهاي معصومين (عليه السلام)عليهم السلام) دريچه هاي نور و روشنايي به روي انسان باز مي شود و افق هاي زندگي بهتر در برابر ديدگان انسان قرار مي گيرد.
هدايت و امنيت در نظام آفرينش، مرهون «ايمان و عدالت» است.
اصلاح عقيده و عمل بر پايه رهنمودهاي الهي، شرط دست يابي به هدايت و امنيت است؛ قرآن کريم فرموده است.
(عليه السلام)الّذينَ آمنُوا وَ لَم يَلبِسُوا إيمانَهُم بِظُلمٍ أُولئِکَ لَهُمُ الأَمنُ وَ هم مُهتَدُونَ)(عليه السلام)3)؛ «آنها که ايمان آوردند و ايمان خويش را با ستم نيالودند، ايمني از آن آنهاست و آنها هدايت يافتگان اند».
هدايت پذيري، دو بخش مهم دارد:
1. پذيرش انذارها.
2. پذيرش تبشيرها.
ترک کارهاي حرام و مکروه و زيان بخش و انديشه هاي باطل و آرزوهاي نادرست که انبيا و اولياي الهي نسبت به آن هشدار داده اند، بخش اول هدايت پذيري، و انجام کارهاي واجب و مستحب و مفيد و اعتقاد به عقايد صحيح و واقعي و اصلاح آرمان ها، نيمي ديگر از اقدامات مثبت و هدايت يافتگي است.
همه انبيا و اوليا با دو اسلحه «تبشير و انذار» به سراغ بشريت آمده اند و تکليف انسان را در برابر حوادث و نيازهاي مختلف، روشن کرده اند.

انوار هدايت حسيني
 

تمام پيشوايان معصوم براي هدايت بشريت از سوي خداوند عزّوجل برگزيده شده اند.
امام حسين (عليه السلام)عليه السلام) يکي از چهره هاي اين زنجيره نوراني و آسماني است که با انتخاب الهي و اعلام و ابلاغ رسول گرامي (عليه السلام)صلي الله عليه و آله و سلم) رسالت بزرگ هدايت بشريت را بر عهده گرفته است.
ابعاد و انواع گوناگون هدايت گري حضرت بدين شرح است:
- هدايت عقيدتي
- هديت فقهي
- هدايت اخلاقي و عرفاني
- هدايت سياسي و اجتماعي
- هدايت فرهنگي
- هدايت نظامي و دفاعي
- هدايت بهداشتي و درماني
- هدايت در ديگر ابعاد زندگي.
حسين بن علي (عليه السلام)عليها السلام) مصباح هدايت و سفينه نجات است.(عليه السلام)4)
هدايت علمي و عملي، قلمرو گسترده رهنمودهاي سيد الشهدا (عليه السلام)عليه السلام) است و حضرت در تمام زمينه هاي فوق، هادي امّت است. رهبري و رهنمودهاي سيد الشهدا (عليه السلام)عليه السلام) اختصاص به شيعيان و يپروان آن بزرگوار ندارد و آن حضرت براي کل بشريت «مصباح الهدي» است.
- هدايت شيعيان و پيروان
- هدايت منافقان
- هدايت غافلان و گمراهان
- هدايت معصيت کاران
- هدايت منحرفان سياسي
همه اين گروه هاي انساني در قلمرو تلاش هاي هدايت گرانه امام حسين (عليه السلام)عليه السلام) بوده و امروز هم مراسم حسيني و اقامه عزاي آن بزرگوار، رايت هدايت و پرچم بيداري قيام ملت هاست.
هدايت، گاهي مستقيم و با گفتار و رفتار پيشوايان الهي تحقق پذير است و گاهي با آموزش و تربيت و سازماندهي نيروها و عزل و نصب ها و حمايت و تبليغ و انتقاد و مبارزه با قوانين، ساختارها، و مجريان ناصالح و فاسد عملي مي شود. در سيره و سخن سيد الشهدا (عليه السلام)عليه السلام) نمونه هاي فراوان براي بسياري از اين امور به چشم مي خورد.

روش هاي هدايت گري
 

استفاده از انواع روش ها و ابزارهاي هدايت گري در زندگي و سيره حسيني (عليه السلام)عليه السلام) ديده مي شود، که هر کدام در جايگاه مناسب مورد استفاده قرار گرفته است؛ از جمله:
1. تلاوت قرآن
2. ايراد خطابه
3. نقل حديث
4. سرودن و بازخواني شعر
5. بيان جملات حکمت آموز
6. دعا و نيايش
7. نفرين و اعتراض
8. تشويق کلامي و مالي و عملي
9. اعتراض و انتقاد به کارهاي نامشروع و زيان بخش
10. مذاکره و گفتگو
11. نامه نگاري
12. تدريس
13. نگارش بر انگشتر
14. ديدار و زيارت
15. حمايت از چهره هاي مؤمن و فداکار؛ مثل: ابوذر، حجربن عدي، و عمرو بن حمق خزاعي.
16. بيداري سازي وجدان مخاطبان
17. مقايسه دستاوردهاي دو جريان حق و باطل
18. اعزام نماينده
19. افشاي ستمگري و ستمگران
20. مناظره
در سراسر زندگي امام و به ويژه در جريان قيام عاشورا، براي هر کدام از روش هاي فوق مي توان نمونه هاي متعدد يافت. کافي است به منابع زندگينامه حسيني (عليه السلام)عليه السلام) و فرهنگ سخنان آن بزرگوار مراجعه شود.
هدايت جامع، سه گام مهم دارد:

الف) پاسداري از منابع نور و هدايت
 

پاسداري از منابع اصلي هدايت «قرآن، سنّت، عقل، امامت» وظيفه تمام مؤمنان و خردمندان عالم است.
ارج نهادن و تکريم و تعظيم اين امور چهارگانه، پيش نياز هدايت جامعه بشري است.
حضور امام حسن (عليه السلام)عليه السلام) و امام حسين (عليه السلام)عليه السلام) در جبهه و جهاد در عصر علوي، «پاسداري نظامي» و تمام خطبه ها و گفتار ايشان نيز «پاسداري فرهنگي» از کانون نور بود.

ب) معرفي منابع نور و هدايت
 

صدها حديث از سيد الشهدا (عليه السلام)عليه السلام) در زمينه معرفي قرآن و اهل بيت (عليه السلام)عليهم السلام) و پيامبران و ارزش عقل و علم به عنوان «منابع نور و هدايت» وجود دارد که در مجامع حديثي ثبت شده است.

ج) مبارزه با موانع هدايت
 

موانع شناخت و پذيرش حق و عدالت، گسترده تر از آن است که طي يک نوشتار کوتاه تبيين گردد. عناوين زير، بخشي از موانع تشخيص حق و باطل است که اولياي الهي در طول تاريخ با آن به مبارزه برخاسته اند:
- اعراض از آيات الهي
- تکذيب آيات الهي
- دروغ گويي
- افترا بر خدا و رسول (عليه السلام)صلي الله عليه و آله و سلم)
- طمع و آزمندي
- قياس و بدعت
- تحريف و تحليل نادرست
- غلو.
موانع هدايت، گاهي منع شناخت و معرفت حق و باطل است و گاهي مانع اقدام و عمل و پيروي از حق و عدالت محسوب مي شود.
فعاليت هاي هدايت گرانه سيد الشهدا عليه اسلام هم فکر و انديشه بشر را از زنجير جهل و بردگي آزاد کرد و هم دست و پاي انسان را گشود و امکان حرکت در خط پيامبران را فراهم آورد.

ارز ش هدايت گري
 

امام صادق (عليه السلام)عليه السلام) در تفسير آيه 32 سوره مائده (عليه السلام)وَ مَن أَحياها فَکَأَنّما أحيا النّاسَ جَميعاً) فرموده است: «هر کسي شخصي را از گمراهي برون آورد و هدايت کند، گويا او را زنده کرده و هر کسي او را گمراه سازد، گويا او را کشته است».(عليه السلام)5)
البته امداد و نجات انسان ها از آتش سوزي و سيل و حوادث مرگبار به طور عموم، اجر و پاداش فراوان در حدّ زندگي بخشيدن دارد ولي در صدر هرگونه خدمت رساني و امداد و نجات، خدمات فرهنگي و هدايت انسان ها از ظلمات کفر و شرک و نفاق و گناه به نور ايمان و توحيد و اخلاص و عبادت قرار دارد.
روزي که رسول گرامي اسلام، امير مؤمنان (عليه السلام)عليه السلام) را براي هدايت مردم يمن اعزام کرد به او چنين فرمود:
«يا علي! لا تقاتلنّ احداً حتي تدعوه و ايم الله لئن يهدي الله علي يديک رجلاً خير لک ممّا طلعت عليه الشمس و غربت و لک ولاؤه يا علي؛(عليه السلام)6) اي علي با هيچ کس قبل از دعوت به اسلام و ايمان جهاد نکن و سوگند به خدا که اگر خداوند کسي را به دست تو هدايت کند، از آنچه خورشيد بر آن بتابد و غروب کند، بهتر است. به علاوه تو بر او «حق ولا» پيدا کرده و مولاي او محسوب مي شود».
هدايت جامعه، دو شيوه مهم است:
1. هدايت با گفتار.
2. هدايت با رفتار.
هيچکدام از اين دو به تنهايي براي هدايت بشريت کافي نيست ولي تأثيري که کردار و عمل در جان جامعه مي گذارد، صدها برابر گفتار است. به قول سعدي:
«دو صد گفته چون نيم کردار نيست».
پيشواي آزادگان پيش و بيش از آنکه با منبر و خطابه و تبليغات چشم نواز گوش و چشم مردم را پر کند، به نوازش قلب و روح انسان ها مي پرداخت و عقل و فطرت ايشان را بيدار مي کرد.

هدايت و خدمت رساني
 

«خدمت فرهنگي» وقتي در کنار «خدمت اقتصادي» باشد، اثر گذاري بيشتري دارد و جامعه را براي پذيرش هدايت آماده مي کند.
شعيب بن عبدالرحمن خزاعي گفته است: در جريان حادثه عاشورا بر پشت بدن امام حسين (عليه السلام)عليه السلام) نشانه هاي سفتي و آثار شگفتي ديده شد. علت آن را از امام زين العابدين (عليه السلام)عليه السلام) پرسيدند، فرمود:
«هذا مما کان ينقل الجراب علي ظهره، الي منازل الأرامل و اليتامي و المساکين؛(عليه السلام)7) اين کوبيدگي در اثر حمل و نقل کيسه هاي طعام و غذايي است که به منازل بيوگان و يتيمان و نيازمندان مي برد».

مقاومت در برابر زورمندان
 

هدايت جامعه بدون شجات و مقاومت در برابر صاحبان قدرت، امکان پذير نيست.
وقتي مردم در برابر صاحبان زر و زور و نفوذ اجتماعي کوتاه مي آيند، قدرتمندان گستاخ تر و طماع تر مي شوند. مقاومت در برابر صاحبان قدرت، از ويژگي هاي سيد الشهدا (عليه السلام)عليه السلام) است.
جريان ذيل نمونه اي از اين رفتار شجاعانه را نشان مي دهد:
وليد بن عقبه، حاکم مدينه بود و يکي از املاک امام حسين (عليه السلام)عليه السلام) را به زور تصرف کرد، امام حسين (عليه السلام)عليه السلام) پس از اينکه زور گويي او را ديد، عمامه وليد را از سر برداشت و در گردنش بست. مروان که از رجال سياسي مهم بني اميه بود، به او گفت: من هيچ وقت کسي را اين چنين گستاخ در برابر فرماندار و حاکم شهر نديده ام. وليد گفت: تو دلسوز من نيستي، مي خواهي مرا در برابر او به خشونت و شدت عمل واداري، اين ملک از آن حسين بود. امام پس از اقرار او فرمود: آن ملک از آن تو. سپس برخاست و بيرون رفت.(عليه السلام)8)
کسي که از شجاعت لازم بهره مند نباشد، توان هدايت مردم را در حوادث خطرناک ندارد. روز عاشورا به امام پيشنهاد شد، تسليم حکومت و دستور يزيد و عبيدالله شود. حضرت فرمود: «لا والله، لا اعطيکم بيدي اعطاء الذليل و لا افرّ فرار العبيد؛ نه سوگند به خدا، چون ذليلان بيعت نمي کنم و چون بردگان نمي گريزم».
سپس بلند فرياد زد:
(عليه السلام)إِنّي عُذتُ بِرَبّي وَ رَبِّکُم مِن کُلِّ مُتَکَبِّرٍ لا يُؤمِنُ بيومِ الحِسابِ) (عليه السلام)9)؛ «براستي من به پروردگار خويش و پروردگار شما از هر متکبري که به روز حساب ايمان ندارد، پناه مي برم».
شجاعت حسيني را در آينه بسياري از گفتار او مي توان ديد. اين سخن از آن گرامي است که فرمود:
«موت في عزّ خير من حياه في ذلّ؛ (عليه السلام)10) مرگ با عزت، بهتر از زندگي در ذلّت است».

نقش اخلاق در هدايت گري
 

امام حسين (عليه السلام)عليه السلام) فرمود: اين حديث که پيامبر اکرم (عليه السلام)صلي الله عليه و آله و سلم) فرمود: «افضل الاعمال بعد الصلاة ادخال السرور في قلب المؤمن بما لا اثم فيه؛ برترين اعمال پس از نماز، شاد کردن دل مؤمن به کاري است که گناه نباشد». براي من ثابت و يقيني شد.
روزي ديدم غلامي غذاي خويش را با سگي قسمت مي کند، يک لقمه خودش مي خورد و يک لقمه به سگ مي بخشد. از او پرسيدم: چرا چنين کاري انجام مي دهي؟ گفت: اي پسر پيامبر! آن حيوان را شاد مي کنم که خداوند مرا هم خوشحال کند. صاحب من يک نفر يهودي است که دلم مي خواهد از دست او خلاص شوم.
امام (عليه السلام)عليه السلام) دويست دينار را براي مالک غلام برد تا او را خريداري کند، يهودي گفت:
اين غلام فداي قدم شما و اين باغ و قيمت او را هم به شما بر مي گردانم.
حضرت فرمود: من پول را به خودت هديه مي کنم. يهودي گفت: من پول را قبول کردم و آن را به همين غلام بخشيدم. حضرت فرمود: من هم غلام را آزاد کردم و بوستان و پول را به او بخشيدم.
زن يهودي که شاهد اين ماجرا بود، گفت: من اسلام را پذيرفتم و مهريه ام را بر شوهرم حلال کردم. يهودي گفت: من هم مسلمان مي شوم و اين خانه را به همسرم بخشيدم.(عليه السلام)11)
جريان فوق که از زبان پيشواي شهيدان عاشورا نقل شده، نشان مي دهد يکي از بهترين عوامل جذب ديگران به اسلام و هدايت جامعه بشري، «اخلاق اسلامي» است. رفتاري که يک برده را آزاد مي کند و دو يهودي را به دامان اسلام مي کشاند.
هدايت پذيري، مراحل گوناگوني دارد:
- هدايت به اسلام و مسلماني
- هدايت به ايمان و باور قلبي به معارف قرآني
- هدايت به رهبري معنوي و سياسي اهل بيت (عليه السلام)عليهم السلام)
- هدايت به سوي مقامات عالي و عرفاني و معنوي
- هدايت به سوي اخلاق و آداب اسلامي
- هدايت به سوي استقلال و آزادي و نظام اسلامي.
جامعه اسلامي، همه ساله در محرم و صفر در زير تابش «انوار حسيني» و «آفتاب عاشورا» قرار مي گيرد و گام هايي بلند به سوي تکامل اجتماعي و اخلاقي بر مي دارد و به بازسازي ايمان و اخلاق و تقويت بصيرت سياسي خويش مي پردازد. محرّم و عاشورا و نام و ياد سالار شهيدان کربلا، «آفتاب هدايت» انسان هاست که نور و گرما به زندگي مي بخشد و بشريت را در برابر ظلمات کفر و ستم و نفاق، به ايمان و بصيرت و تقوا مجهز مي سازد. جهاد عاشورا، بيش از آنکه جهادي نظامي و دفاعي باشد، جهادي فرهنگي است که فرهنگ عرفان و آثار و اخلاق و آزادگي و ظلم ستيزي را در جهان گسترش مي دهد، و امام شهيدان هماره اين سخن را تکرار مي کند:
شرّ خصال الملوک
الجبن من الاعداء
و القسوة علي الضعفاء
و البخل عند الاعطاء؛ (عليه السلام)12)
بدترين اخلاق قدرتمندان، ترس از دشمنان، بي رحمي بر ضعيفان و بخل ورزي به هنگام پرداخت به مردم است.
ترس حاکمان کشورهاي اسلامي از آمريکا و اروپا و اسرائيل، بي رحمي هاي فراوان در بحرين و يمن و عربستان و خِسّت در پرداخت حقوق مردم در بسياري از کشورهاي جهان، دردهايي است که با انديشه هاي حسيني و قيام عاشورايي سيد الشهدا (عليه السلام)عليه السلام) قابل درمان است و السلام.

پي نوشت ها :
 

1- طه / 50.
2- امام رضا (عليه السلام) در توضيح آيه (الله نور السموات و الارض) فرمود: يعني خداوند مدام اهل آسمان و زمين را هدايت مي کند. (بحار الانوار، ج 4، ص 15).
3- انعام/ 82.
4- سفينه البحار، ج2، ص 195.
5- ميزان الحکمه، ج 4؛ ص 3442، ح2130.
6- الکافي، ج5، ص 28.
7- بحار الانوار، ج44، ص 190.
8- همان، ص 191.
9- همان؛ غافر/ 27.
10- بحارالانوار، ج44، ص 192.
11- همان، ص 194.
12- همان، ص 189.
 

منبع: نشريه فرهنگ کوثر، شماره87.